Quảng Ngãi Nghĩa Thục

Trùng Dương: Cái giá của sự dối trá

Việc vụ kiện Dominion v. Fox News được hoà giải dàn xếp đã tiêu tốn của Fox News 787.5 triệu Mỹ kim, tránh cho Fox và các tay đầu sỏ của công ty, đặc biệt là trùm Rupert Murdoch, phải chịu đựng các cuộc tra hỏi của giàn luật sư nguyên đơn, mặc dù trước đó nhiều trang tài liệu [1] phơi bày sự dối trá của họ đã được đưa ra ánh sáng cho cả thế giới thấy. Trừ khối khán giả hàng triệu người của họ vẫn tiếp tục sống trong cái bong bóng mà Fox đã giúp củng cố và duy trì, với niềm tin sắt đá trong đó có việc ông Donald Trump đã tái đắc cử năm 2020, nhưng chiến thắng của ông bị hệ thống kiểm phiếu của công ty Dominion đánh tráo phiếu, song ông sẽ trở lại chính trường năm tới.

Vì trong bản thoả thuận không thấy nhắc tới một yêu cầu của Dominion, đó là Fox News phải công khai xin lỗi trên đài không chỉ với Dominion mà còn cả đối với khán giả của họ, đó là cơ quan này đã loan tin thất thiệt mặc dù biết là sai, một thái độ bất kính với chính khán giả của họ, ngoài việc dẵm đạp lên mọi nguyên tắc truyền thông chân chính. Fox chỉ nhìn nhận, trong một thông cáo báo chí sau vụ dàn xếp vào phút chót truớc khi phiên toà xử bắt đầu vào trưa ngày 18 tháng 4, 2023, là đã phổ biến một số thông tin không đúng về công ty này. “Chúng tôi nhìn nhận vài phán quyết của toà cho thấy vài thông tin về Dominion là sai,” Fox News tuyên bố, không nói rõ là thông tin nào. Với Dominion, số tiền dàn xếp gần 800 triệu dù vậy cũng đủ chứng minh là Fox News đã công nhận trách nhiệm (accountability) của họ.
Việc Dominion chấp nhận hoà giải cũng dễ hiểu. Ngoài số tiền khổng lồ gấp nhiều lần hơn giá trị của công ty này, còn là cái bấp bênh của việc theo đuổi vụ kiện tới đầu tới đũa. Vụ kiện nếu ra toà sẽ kéo dài. Ngoài sáu tuần sẽ thực sự diễn ra tại toà, mà còn là nhiều tháng và có khi cả nhiều năm kháng án. Cho là Dominion sẽ thắng vì có đủ chứng cớ để vượt qua trở ngại mà phán quyết [2] The New York Times v. Sullivan (1964) đề ra và đã thành tiền lệ, đó là bên khởi kiện một cơ quan truyền thông phải trưng được bằng chứng là cơ quan này có ác ý (actual malice) dù biết là sai sự thực, kết quả chưa chắc Dominion sẽ nhận được tiền bồi thường như đòi hỏi, có khi còn ít hơn con số Fox News trả trong vụ hoà giải.

Phán quyết Sullivan là nhằm bảo vệ giới báo chí trong khi hành nghề lỡ có vô tình sơ xuất, thì không thể bị kiện tụng nếu người kiện không trưng được bằng cớ là có sự ác ý, biết là sai mà vẫn loan tải. Nhiều người trong phe bảo thủ cũng đã tìm cách gỡ bỏ phán quyết Sullivan, cho là chỉ có lợi cho báo chí chính thống mà họ cho là cấp tiến, không phản ảnh quan điểm của họ. Họ không thấy rằng thông tin sai sự thực mới chính là vấn đề của phe bảo thủ, khiến họ dễ bị kiện về tội mạ lị phỉ báng. 

Và cuối cùng vụ kiện chắc chắn sẽ lên tới Toà Tối Cao Pháp Viện. Mà ai cũng biết toà này gồm sáu trong số chín vị thẩm phán thuộc phe bảo thủ. Họ có thể không ngần ngại phán quyết có lợi cho Fox News, một cách gián tiếp hủy bỏ phán quyết Sullivan vẫn lâu nay che chở truyền thông. Như họ đã từng phán quyết hủy bỏ phán quyết Wade v. Roe [3] (1973) công nhận quyền phá thai vào tháng 6 năm ngoái.

Dù Dominion thắng vẻ vang với số tiền bồi thường khổng lồ chưa từng thấy, và Fox News có được dịp “rửa mặt”, song công chúng quả đã mất đi một dịp chứng kiến tại toà, và do đấy đi vào hồ sơ công khai hầu lưu lại cho lịch sử và hậu thế, một điều hiển nhiên từ nhiều thập niên qua: đó là Fox News không phải là một cơ quan truyền thông theo nghĩa truyền thống, là thông tin ngay thực không vì lợi lộc riêng mà bẻ quẹo sự thật hay bịa đặt không bằng cớ, như đã xẩy ra với Dominion, kể cả với một hãng sản xuất máy kiểm phiếu khác, đó là Smartmatic. Hãng này cũng đang kiện Fox News về cùng tội mạ lị phỉ báng, và đòi bồi thường 2.7 tỉ Mỹ kim, hơn cả số 1.6 tỉ Mỹ kim của Dominion. Luật sư của Smartmatic đã tuyên bố là thân chủ của họ sẽ không chấp thuận khoản tiền hòa giải nào ít hơn của Dominion, và sẽ đòi Fox phải công khai trên đài rút lại (full retraction) các thông tin sai lạc về hệ thống kiểm phiếu của họ trong kỳ bầu cử 2020.

Một ngày trước phiên toà xử vụ hãng sản xuất hệ thống kiểm phiếu Dominion kiện công ty Fox News về tội phỉ báng mạ lị, bình luận gia Michael Tomasky của The New Republic viết trong bài [4] tựa đề “Don’t Settle, Dominion! Drag Fox News Across the Hot Coals” (Đừng dàn xếp, Dominion! Hãy lôi Fox News lên giàn hoả). Vụ kiện này, theo bình kuận gia, có thể công khai hoá một lần cho tất cả là Fox News đã đề cao tuyên truyền và thương mại lên trên sự thực, không xứng đáng gọi là một cơ quan truyền thông thông tin chân thực và biết tôn trọng khán giả. 

Suốt hơn 50 năm qua, Fox News đã theo đuổi một chiến dịch bôi nhọ các cá nhân, đoàn thể, các cơ quan truyền thông chính thống, dập theo khuôn mẫu thương mại đề ra của người đồng sáng lập Roger Ailes [5] (nguyên giám đốc Fox News sau phải từ chức vì tội xách nhiễu tình dục đối với các nữ nhân viên của Fox, mà phim Bombshell [6] đã phơi bầy).

Theo ký giả Chuck Todd, người dẫn chương trình Meet the Press trên hệ thống truyền hình NBC, viết trong một bài [7] bình luận cách đây năm năm trên tờ The Atlantic, “có một chiến dịch mới đang hình thành, một chiến dịch mà các đồng nghiệp của tôi và tôi chưa bao giờ công khai tường trình, chưa hề phân tích đầy đủ, và chưa hề nhìn nhận: đó là chiến dịch nhằm phá hủy tính chính thống của truyền thông Mỹ.”

Tấn công báo chí vì lý do chính trị không phải là điều gì mới mẻ, cả việc lợi dụng công cụ truyền thông để bênh hay chống một mục tiêu hay chủ nghĩa, mà đã có từ lâu và “cổ lỗ sĩ như cái máy in Gutenberg”, ký giả Todd viết. “Thế nhưng ác cảm với báo chí như hiện đang diễn ra [dưới thời chính quyền Donald Trump] đã lên tới cao độ mà tôi chưa từng thấy [trong suốt 50 năm hành nghề].” Và việc ông Trump tuyên bố báo chí chính thống là “fake news” và “kẻ thù của nhân dân” đã khiến nghị sĩ Cộng Hoà khả kính và ân nhân của nhiều người Việt tị nạn, John McCain, hồi còn sinh tiền, đã phải lên tiếng phản đối: “Đấy chính là khởi đầu của sự độc tài.”

Bài báo của ký giả Todd tuy đã năm năm tuổi nhưng, theo tôi, nó giúp giải thích tại sao giới truyền thông Mỹ lại có một thành viên như Fox News (và vài bản sao khác, như NewsMax, One American News Network, ra đời để cạnh tranh với Fox News, và một số các đài, trang Web cực hữu khác, trong đó có InfoWars của Alex Jones hiện đang bị thân nhân của các nạn nhân vụ tàn sát ở trường Sandy Hook [8] kiện đòi bồi thường lên đến bạc tỉ, vì đã loan tin là vụ thảm sát giết chết 20 em nhỏ 6-tuổi và 6 người lớn là đã không hề xẩy ra mà chỉ là một thuyết âm mưu). Họ nhân danh làm truyền thông song không che dấu sự thiên vị phe bảo thủ, hoàn toàn ly khai hẳn với giới truyền thông chuyên nghiệp. Họ dùng chiêu bài thông tin “ngay thẳng và quân bình” (fair and balanced) nhưng là theo cái nhìn định kiến của họ là lâu nay báo chí cấp tiến đã không “fair” với họ. Và họ tạo dựng nên một thứ thực tại khác (alternative reality), với một loạt “dữ kiện khác” (alternative facts), dựa vào cảm quan của họ.

Thế giới họ tạo ra lại là nơi trú ẩn của hàng triệu người Mỹ bảo thủ, với tuyệt đại đa số là da trắng không thích nghi nổi với đà tiến hoá của quốc gia và của thế giới, lo sợ bị trở thành thiểu số khi Hoa Kỳ ngày một quy tụ các giống dân khác đến từ các nơi mang theo các nền văn hoá, tín ngưỡng, giá trị tinh thần khác, như cha ông họ đã làm khi xưa. Họ muốn níu lại dĩ vãng. Fox News và những cơ quan gọi-là truyền thông cực hữu đã cho họ cái nơi trú ẩn trong bong bóng đó: hàng ngày rót vào tai đập vào mắt họ những gì họ muốn nghe và thấy. Dù là nói dối. Để câu và giữ khách–tóm lại, hoàn toàn vì thương mại và đam mê quyền lực. 

Như đã diễn ra trong thời gian sau ngày bầu cử 8 tháng 11, 2020 khi ông Trump thua nhưng với họ, cho tới bây giờ, là ông Trump đã thắng, chẳng qua chiến thắng của ông đã bị đánh cắp. Và kẻ giúp thực hiện cuộc đánh cắp ấy là các hệ thống kiểm phiếu Dominion và Smartmatic. [Mặc dù vụ Dominion v. Fox News đã dàn xếp xong, Fox News đã nhìn nhận có sự gian dối trong vài thông tin của họ, nhưng vẫn có một số người Việt phò Trump tin ở lời dối trá về bầu cử gian lận, với luận điệu như trong cái text message một người bạn chụp và chuyển cho tôi, là “Bọn DemoRats đã xoá hết dữ liệu trong máy rồi mới nháy cho bọn Dominion kiện thì có Trời cũng bó tay!”]

“Một số trong các thành viên giầu nhất của giới truyền thông này không phải là ký giả từ các cơ quan chính thống,” ký giả Todd viết. “Các nhân vật như Rush Limbaugh, Matt Drudge, và bộ ba Sean Hannity, Tucker Carlson, và Laura Ingraham đã trở nên giầu có và quyền lực nhờ khai thác các mối lo sợ của người da trắng lớn tuổi. Họ làm giầu qua việc lợi dụng cái khiên [phán quyết Sullivan] che chở truyền thông mà họ vẫn tìm cách gỡ bỏ.”

Theo ký giả Todd, khởi động phong trào tấn công hiện tại đối với báo dòng chính thực ra không bắt đầu từ ông Trump. Ông ta chỉ là người giúp cho cuộc tấn công lan rộng và trở nên độc hại hơn. Khơi mào phong trào tấn công này là từ nhóm phò Tổng thống Richard Nixon vẫn tiếp tục kể cả từ sau khi ông đã bị buộc về hưu để tránh bị kết tội vì vụ Watergate [9]. Nhóm phò Nixon đổ tội giới báo chí vì đã phanh phui vụ này qua cuộc điều tra của hai phóng viên báo The Washington Post, Robert Woodward và Carl Bernstein. Roger Ailes, người sáng lập nên Fox News, là một người trong nhóm đó.

Roger Ailes (1940-2017), tốt nghiệp báo chí và truyền hình, nguyên là tư vấn cho các chiến dịch tranh cử thành công của các tổng thống Cộng hòa Ronald Reagan và Richard Nixon, là người có biệt tài về kinh doanh bằng truyền thông, đặc biệt truyền hình. Ông được chú ý và biết đến sau khi giúp ông Nixon đắc cử và được kể tới trong cuốn “The Selling of the President 1968” (Công trình Phát mãi Tổng thống 1968) của Joe McGinniss.

“Ailes là một thiên tài truyền thông,” ký giả Todd viết, “ông ta hiểu rõ hơn ai hết cách xử dụng truyền hình để lôi kéo quần chúng.” Tuy nhiên, ông Todd tiếp: “Giữa việc khơi động quần chúng bằng thông điệp truyền hình và việc dùng chúng như một mánh khóe lôi cuốn có một đường vạch mỏng manh. Biệt tài của Ailes, và là bí quyết thành công của ông ta, là sự thoải mái vượt qua lằn ranh đó và trở thành kẻ thao túng trên truyền hình.”

Vào cuối năm 1996, ông Ailes được trùm truyền thông Rupert Murdoch, người đã làm giầu và khuynh đảo chính trường Mỹ với một hệ thống báo chí truyền thông khuynh hữu, mướn điều khiển Fox News vừa thành lập, nhắm vào khán giả bảo thủ, phần lớn là da trắng, nhiều người cảm thấy bị xã hội hiện đại Mỹ bỏ quên. Mang mối hận cho là báo chí dòng chính đã đẩy một người có tài và tốt, như Tổng thống Nixon, vào chân tường khiến ông phải từ chức trong nhục nhã, ông Ailes quyết chí phục thù, dùng Fox News như một guồng máy đẩy mạnh các giá trị bảo thủ mà dân chúng Mỹ ngày-một-trở-nên-đa-dạng có vẻ đã rời xa. Và Fox News đã được đón nhận nồng nhiệt, do đấy trở thành một bộ máy làm nên tiền bạc và quyền lực. Từ 17 triệu người ghi tên khi thành lập lên đến 87 triệu vào năm 2018. 

Sự tấn công thường hằng của Fox News vào giới báo chí chính thống đã tạo điều kiện cho một vị tổng thống bao quanh mình một giàn phụ tá với các luận điệu như “những dữ kiện khác” (alternative facts [10]), và “sự thực không phải là sự thực” (truth isn’t truth [11]). Tóm lại, đó là một thực tại-vũ trụ của riêng họ, hoàn toàn vuợt lên trên mọi luận cứ thông thường, và không dính dáng gì tới cái thực tại như chúng ta vẫn biết. Người bình thường không thể hiểu được, trừ phi bị cuốn vào thế giới của họ. Từ trong đó nhìn ra, họ đi đến kết luận tin tức bên ngoài do báo chí truyền thông dòng chính chuyển tải đều là dối trá (fake news) vì không phản ảnh quan điểm và cảm nhận của họ.

“Không có bàn tay của Ailes, một người với thân thế và tính nết như Trump đã chẳng thể thắng [trong cuộc bầu cử 2016],” ký giả Todd viết. “Roger Ailes chính là cha đỡ đầu của chính quyền tổng thống Trump.” [Đề nghị vị nào chưa xem phim “Bombshell” thì nên xem để biết Roger Ailes đã tự làm mình sụp đổ ra sao.]

Tuy gọi là cơ quan truyền thông với hai bộ phận chính: Ban quan điểm (editorial) phản ảnh quan điểm của nhóm chủ nhiệm, và ban tin tức (news) chuyên về thông tin ngay thực và phản ảnh nhiều phía; song trên thực tế, ký giả Todd nhận định, là khác với các cơ quan truyền thông chuyên nghiệp, nơi ban tin tức nắm vai trò nòng cốt và tường thuật là sản phẩm chính của họ, thì ngược lại tại Fox News: Tại đây, ban quan điểm với bộ ba Tucker Carlson, Sean Hannity và Laura Ingraham nắm vai trò trội bật hơn cả. Tin tức tường thuật chỉ là phần phụ. 

Chẳng thế mà khi chủ biên Arnon Mishkin của ban tin tức tại Fox News tuyên bố trước mọi cơ quan truyền thông khác vào đêm bầu cử ngày 8 tháng 11, là ứng cử viên Joe Biden là người thắng, một điều lẽ ra phải là một hãnh diện vì Fox News đã đi tiên phong với tin này, thì Fox liền sa thải Mishkin. Bởi vì bộ ba Carlson-Hannity-Ingraham lúc ấy còn đang tìm cách nuôi hy vọng cho khán giả của họ, là ông Trump đang thắng, để giữ chân họ lại thay vì vặn qua đài cạnh tranh với Fox để nghe những gì họ muốn nghe.

Hay như trường hợp của phóng viên Jacqui Heirich của Fox News, tiết lộ bởi tài liệu do Dominion phổ biến trước khi ra phiên toà đã-không-diễn-ra. Khi thấy một phóng viên tường thuật tin tức bầu cử Jacqui Heinrich kiểm tính xác thực của một cái tweet của ông Trump về việc bị máy đầu phiếu của Dominion lường gạt làm ông thất cử, Carlson gửi thông điệp ngay cho Hannity, bảo: “Phải sa thải cô này ngay lập tức. Thế là cái quái gì thế này? Tôi thực sự sốc… Phải chấm dứt cái trò [kiểm chứng] ngay lập tức, ngay tối nay. Cái này sẽ hại công ty ta ghê gớm đây. Giá chứng khoán xuống. Không phải chuyện đùa.”

Liệu sau cú gần 800 triệu Mỹ kim dàn xếp với Dominion, Fox News có sẽ thay đổi lề lối làm việc của mình? Và với vụ kiện kế (chưa có ngày ra toà) do công ty Smartmatic kiện Fox News đòi bồi thường 2.7 tỉ Mỹ kim, liệu Fox News sẽ đối phó ra sao? Đấy là chuyện tương lai. 

Cái giá do sự dối trá của Fox News khi phản ảnh lời dối trá từ ông Trump và tập đoàn không chỉ nằm trong số tiền kếch sù họ phải trả Dominion, và có thể còn phải trả hơn thế nữa cho vụ kiện của Smartmatic. Còn cả cái giá mà tất cả chúng ta phải lãnh: đó là sự sứt mẻ của chế độ dân chủ. 

Chính vì những dối trá ấy cho đến giờ vẫn có nhiều người vẫn nhận được những đe doạ, kể cả doạ bị giết, do những phần tử bảo thủ quá khích vẫn tin là bầu cử 2020 có gian lận. Từ đấy là sự chia rẽ trong xã hội, giữa bạn bè, cả trong nhiều gia đình, kể cả gia đình tôi, càng trở nên sâu xa.

Tờ The Guardian của Anh viết, trong bài báo [12] ngày 18 tháng 4, 2023 tựa đề “Dominion wins but the public loses” (Dominion thắng nhưng công chúng thua): “Mặc dù hàng trăm triệu Mỹ kim Fox sẽ phải chi trả, điều hiển nhiên là họ sẽ không phải đối đầu với một hình phạt tàn nhẫn hơn: đó là công khai nhìn nhận trước khán giả của họ là họ đã nói dối là kết quả bầu cử 2020 đã bị đánh cắp, một niềm tin nay đã trở thành chính thống nơi các đảng viên Cộng hoà.”

Cuộc dàn xếp đắt giá với Dominion này sẽ, The Guardian tiếp, “không thay đổi được sức tàn hại ở vài địa phương [13], nơi các viên chức liên hệ vẫn phải đối đầu với xách nhiễu và áp lực phải gỡ bỏ không dùng các công cụ đầu phiếu của Dominion.” 

Tin mới nhất khi tôi kết thúc bài này: chưa đầy một tuần sau khi phải chi 787.5 triệu Mỹ kim trả cho Dominion, ngày 24 tháng 4 vừa qua, Fox News đã sa thải Tucker Carlson, ngôi sao của Fox và là người dẫn chương trình nổi nhất của đài, “Tucker Carlson Tonight”. Carlson, cộng tác với Fox từ năm 2009 và bắt đầu điều khiển chương trình prime time 8 giờ tối này từ 2017 (thay thế bình luận gia cực hữu Bill O’Reilly bị sa thải vì xách nhiễu tình dục, như xếp cũ là Roger Ailes). Chuyên chuyển tải các thuyết âm mưu và bẻ quẹo sự thật, Carlson cũng đã gây ô nhiễm không ít bầu không khí chính trị của một quốc gia vẫn hãnh diện là có một nền dân chủ kỳ cựu nhất thế giới. Lý do ông Carlson bị sa thải không được công bố.

[TD2023/04]