Tại Afghanistan, những người đàn ông đang làm việc trong một căn phòng ám khói đen. Họ ngồi giữa những thùng sơn màu xám, làm việc trên những băng ghế đá xám sẫm. Những đốm sáng lẻ loi xuyên qua cửa sổ trần mái vòm chiếu vào lớp gạch đất sét phủ bụi xám. Cảnh tượng dường như chỉ có một màu đơn điệu, nhưng họ đang làm một trong những công việc đầy màu sắc nhất thế giới: ốp lát gạch cho Đại Thánh Đường Hồi Giáo Jama Masjid ở Herat. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Tọa lạc trong một công viên nhỏ ở trung tâm một thành phố Afghan nhộn nhịp, đền thờ rực rỡ này là quãng nghỉ giữa tiếng còi xe không ngớt và tiếng rao của những người bán hàng rong trên các con phố xung quanh. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Những hoa văn mosaic phức tạp phủ bên ngoài đền thờ. Mặc dù nhìn tổng quan thì đền thờ này trông rất đẹp, nhưng do bị chiến tranh tàn phá và những khó khăn mà các cuộc chiến nhiều năm giữa Anh và Afghanistan để lại, nhiều mảng gạch ốp đã bị hủy hoại, cộng thêm việc mở rộng đền thờ trong thời gian gần đây khiến cần phải có những mẫu thiết kế mới các loại gạch ốp lát. Hầu hết trách nhiệm trùng tu nằm trong tay chín người đàn ông cần mẫn trong khu xưởng nhỏ nằm trong khuôn viên đền thờ. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Hassan trông coi tám sinh viên và thầy giáo làm việc cùng, và chào đón du khách đến tham quan xưởng. Dù chỉ có vốn tiếng Anh ít ỏi nhưng ông vô cùng am tường về cấu trúc bên trong, bên ngoài đền thờ, kết quả của 16 năm ông gắn bó, làm việc tại đây. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Dạo quanh xưởng, Hassan đưa tay chạm vào những vật lồi ra trước khi cầm lên một mảnh kim loại màu gỉ sắt bị ăn mòn. “Hỗn hợp đồng bị oxy hóa,” ông giải thích bằng thứ tiếng Anh chậm chạp, mô tả điệu bộ xay nó thành bột, “để lấy màu”. Ông tiếp tục nhặt những mảnh kim loại, kính và đá từ băng ghế, chỉ vào một bộ chày, cối sau đó chỉ vào một trong tám mẫu phối màu trên một bảng gạch. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Khi không tìm được từ tiếng Anh thích hợp để diễn tả, Hassan nhờ đến một quyển sổ ghi chép những mô tả tỉ mỉ tiếng Farsi và được dịch hơi lộn xộn sang tiếng Anh. Khi được hỏi đã học tiếng Anh từ đâu, ông cười bẽn lẽn vẻ hơi tội lỗi. “Dịch từ internet”. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Dạo quanh xưởng, Hassan giới thiệu từng bước của quy trình làm gạch ốp. Ở một phòng bên, đá và kính được nghiền ra để sử dụng làm lớp men bóng tráng bên ngoài viên gạch. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Các mẫu hoa văn cho các viên gạch trang trí khác nhau được một vị thầy lớn tuổi vẽ bằng bút chì từ một góc phòng tĩnh lặng. Khi các hoa văn hoàn tất, lỗ nhỏ được đục quanh đường viền và mẫu được tô lên viên gạch men trắng bằng cách dùng than đen vẽ đè lên các lỗ. Đường nét than đen sau đó được đồ lại bằng sơn đen. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Lò nung gạch nằm trong một phòng tối sau cửa vào xưởng, tĩnh lặng bên cạnh những đống gỗ trắng ở mé ngoài đền thờ Herat. Mặc dù quên mất tên tiếng Anh của loại cây này, nhưng Hassan nhấn mạnh tầm quan trọng của nó trong việc đốt lò: loại gỗ này tạo ra tro tốt, đôi khi sẽ có thể dùng làm men tráng và ít bị khói hơn. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Những đống gạch vỡ hoặc bị lỗi nằm đầy trong xưởng, màu sắc rực rỡ của chúng cũng dần phai đi dưới lớp bụi dày. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Trong số những tấm gạch đã hoàn tất được trưng bày ở đây là quà từ các tổ chức hiến tặng cho đền thờ. Một số nhà tài trợ là các doanh nhân người Afghanistan giàu có, một số khác là các đại sứ quán và quỹ nước ngoài. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Trùng tu và xây lại là một công việc tốn kém. Những tổn thất do chiến tranh của Afghanistan đã làm hao mòn ngân sách, và trùng tu các cơ sở văn hóa không phải ưu tiên lớn của chính phủ; có rất ít khách du lịch nên khó lòng tạo ra nhu cầu thực sự. Một số người Afghanistan giàu có và các quỹ đã ủng hộ những khoản quỹ để xây dựng, nhưng vẫn không đủ. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Sự huy hoàng hiện tại của đền thờ trái ngược với sự hình thành khiêm tốn của nó, vốn được đặt nền móng xây dựng từ thời kỳ Ghurid, hồi năm 1200 sau Công nguyên. Tất cả những dấu tích còn lại của đền thờ nhỏ ban đầu chỉ là một cửa vào bên ngoài xưởng gạch. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Vào cuối thế kỷ đó, đền thờ này cũng như rất nhiều công trình khác ở Afghanistan là mục tiêu phá hủy của Thành Cát Tư Hãn. Nó hầu như đã bị phá hủy hoàn toàn, nhưng ròi nhiều kiến trúc sư trước và trong thời kỳ Timurid (1300-1400 sau Công nguyên) đã xây dựng lại một ngôi đền quy mô từ đống đổ nát. Những lớp dưới lộn xộn là dấu vết còn lại của nền móng Ghurid, trong khi lớp gạch phủ là di sản từ thời Timurid. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Vài trăm năm tiếp theo, ngôi đền tiếp tục vươn cao cùng với thành phố Herat, và rồi lại bị phá hủy gần như hoàn toàn trong các cuộc chiến Anh – Afghan vào thế kỷ 19 và 20. Những gì còn lại ngày nay là kết quả từ cuộc trùng tu năm 1945 -1970. Nhưng Afghanistan từ đó lại rơi vào một cuộc chiến tranh khác, vẫn chưa có hồi kết. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Từ những viên gạch hình vuông đơn giản đến hoa văn uốn cong, mỗi hình dạng đều được tạo tác thủ công bằng những chiếc cuốc chim sắc nhọn và nhỏ. Mỗi điểm màu trên hoa văn mosaic là một mảnh gạch riêng, được chạm khắc cẩn thận và đính vào đúng vị trí. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Nội thất phủ màu trắng của xưởng hoàn toàn phù hợp: đó là nơi chốn tạm thời cho những hoa văn mosaic chưa hoàn thành, và không hề gây ra ảnh hưởng đến sự tôn nghiêm của ngôi đền. Trong xưởng tràn ngập tiếng gõ của những chiếc cuốc chim đang chẻ nhỏ từng viên gạch men, và trên tường xếp hàng những tấm mosaic chưa hoàn tất chờ được tôn tạo hoặc trùng tu lại. (Ảnh: Alexandra Reynolds)

Sự đóng góp, ủng hộ mà các nghệ sĩ nhận được một phần từ bán những viên gạch cho lượng khách du lịch ít ỏi đến thăm ngôi đền. Tiền được dùng để mua những vật liệu đơn giản như bút chì và giấy để làm hoa văn. Ngôi đền mở cửa cho tất cả khách tham quan, trừ thời gian cầu nguyện 5 lần mỗi ngày bắt buộc trong nghi thức Hồi giáo. Xưởng gạch nằm ở góc phía đông nam ngôi đền. Đền không thu phí vào cửa, nhưng mọi sự ủng hộ, hỗ trợ đều được trân trọng đón nhận. (Ảnh: Alexandra Reynolds)